شیوه نامه دانشنامه

 

2-  شخصيت علمي ـ مذهبي؛ هر يک از اشخاصي که مورد مطالعه قرار مي گيرند، به لحاظ فردي داراي ويژگي هايي اند که در اين محور به آن پرداخته مي شود.

3- نقش سياسي، اجتماعي و فرهنگي؛ شعاع وجودي اشخاص در جامعه البته مهم ترين محور مورد تحقيق خواهد بود، اين که اين شخص چه نقشي در حيات اجتماعي ايفا کرده است. البته روشن است که همه مباحث در ارتباط شخص با امام مورد مداقه قرار مي‌گيرد.
در اين بخش از مطالعات که هم چون ديگر پژوهش هاي تاريخي، فعاليتي اکتشافي است، پژوهنده بدون فرضيه اوليه و صرفا براي کشف آن چه بوده و رخ داده، به جستجو در منابع و مآخذ تاريخي، به معناي اعم کلمه مي پردازد و يافته هاي خود را بر اساس الگوي تحقيق عرضه مي دارد. براي توضيح بيشتر لازم است به اختصار توضيحي ارائه شود:

الف. منابع: شناخت و معرفي شخصيت هاي تاريخي، تنها از طريق مراجعه به منابع امکان پذير است. مراد از منابع در اين دست از مطالعات، کتاب ها و مکتوباتي است که از زمان آن شخصيت يا نزديک به او باقي مانده است. اين نوشته ها در يک نگاه کلان خود دو گونه اند؛ يا به صورت عمومي است که از لابلاي آن مي توان مطالبي را در باره شخصيت مورد نظر اکتشاف کرد و يا در خصوص شخصيت است (در باره او به طور خاص بابي گشوده شده است) که طبعا توجه بيشتري را مي طلبد، چون امکان تأثيرگذاري عوامل غير علمي در اين دسته بييشتر است. به هر روي اين نوشته ها مي تواند توسط خود فرد باشد که طبعا در شناخت شخصيت علمي و فکري او بسيار مؤثر خواهد بود و يا توسط ديگران تدوين يافته باشد، چه اين که بي واسطه باشد مثل نوشته هايي که گزارشگران يک واقعه از خود به جاي مي¬گذارند يا خاطره هاي روزانه اي افراد مي نويسند، يا با واسطه راويان و گزارشگران است. بديهي است هر يک از اين آثار داراي اعتبار خاصي است که حسب مورد بررسي خواهد شد.

ب. تحقيقات: آثار و نوشته هايي که در ادوار بعدي و بر اساس داده هاي پيشينيان شکل گرفته اند، دسته ديگر از مآخذ پژوهشي را شکل مي دهند که براي تعريف شخصيت ها مراجعه به آن ها گره گشايي دارد، اما روشن است که ميزان وثاقت اين دست از نوشته ها، به ميزان استنادات و اعتبار مستندات خواهد بود و نمي توان داده اي را به استناد يک نوشته يا نقل يک راوي پذيرفتني دانست، بلکه اعتبار سنجي آن داده براي کشف حقيقت امري لازم است.

پ. دفع تعارض: گزاره هاي تاريخي چه به لحاظ معنا داري و چه از نظر ساختاري، گاه با يک ديگر در تعارض مي افتند و براي رفع آن راه کارهايي قابل اتباع است. در بخش شخصيت نگاري، چند اصل براي رفع تعارض دنبال مي شود: