مساجد جامع اصفهان

اصفهان به لحاظ تاريخ، از مساجد و ابنيه تاريخي بيشتري به نسبت شهرها و استان هاي ديگر برخوردار است. بر اساس اعلام كارشناسان ميراث فرهنگي، در شهر اصفهان بيش از 730 مسجد تاريخي كه به نوعي جزء آثار تاريخي به شمار مي آيند، وجود دارد كه از مهم ترين آنها مي توان به مسجد سيد، مسجد امام، مسجد شيخ لطف الله، مسجد حكيم و مسجد جامع اشاره كرد.
«مسجد امام خميني (ره)» يكي از معروف ترين و در عين حال ديدني ترين مساجد اصفهان است. در جبهه جنوبي ميدان نقش جهان (ميدان امام)، اين مسجد به عنوان يكي از زيباترين مساجد جهان اسلام قرار دارد كه به دستور شاه عباس اول، توسط استاد علي اكبر اصفهاني احداث شده است. در مرحله اول سر درب اصلي و جلوخان ورودي با دو مناره خارجي مسجد ساخته مي شود. درب مسجد با ورق هاي نقره و طلا تزئين شده و مربوط به دوره شاه صفي، جانشين شاه عباس اول است. در داخل مسجد يك حياط اصلي و مركزي، با چهار ايوان و دو حياط فرعي جانبي قرار دارد. گنبد خانه جنوبي به صورت دو پوش اجرا شده و فضاي بين اين دو گنبد حدود 12 متر ارتفاع دارد. ارتفاع گنبد خارجي از كف مسجد 50 متر است. كتيبه هاي مسجد، توسط خطاطان و خوشنويسان معروف دوران صفويه مانند عليرضا عباسي، عبدالباقي تبريزي، محمد صالح اصفهاني و محمدرضا امامي مزين شده است. تمام سطوح جرزها و ديوارها و گنبد و مناره ها و طاق نماها داخلي و خارجي مسجد از كاشي هاي هفت رنگ و عرق پوشيده شده است. نقوش اين كاشيكاري ها (گل و بوته ها) نيز به صورت مجرد و رمزي ظاهر مي شود.
مسجد شيخ لطف الله» نيز فاصله چنداني با مسجد امام ندارد. در ضلع شرقي ميدان امام (نقش جهان) مسجد شيخ لطف الله قرار دارد كه درزمان شاه عباس اول صفوي، هنگام احداث ميدان و همراه با بناهاي اطراف آن به منظور محل عبادت و حوزه تدريس مرحوم شيخ لطف الله، كه از علما وروحانيون بزرگ جبل عامل در لبنان بوده، ساخته شده است. ساختمان مسجد در سال 1011 هـ ق آغاز و در سال 1028 به پايان رسيده است. اين مسجد داراي يك شبستان زيرزميني است كه به خاطر استفاده هاي خاص علمي و مذهبي از اين مسجد، نيازي به احداث حياط و مناره نبوده است. گنبد روي هشت طاق جناغي قرار گرفته و لبه اين طاق ها با كاشي هاي پيچ به رنگ فيروزه، تزئين يافته است.
سطوح داخلي به ويژه محراب مسجد شيخ لطف الله از شاه كارهايي بي نظير هنر كاشيكاري هفت رنگ ومعرق محسوب مي شود. در محراب دو كتيبه وجود دارد كه عبارت ذيل بر آنها نوشته شده است: «عمل فقير حقير محتاج به رحمه خدا، محمدرضا بن استاد حسين بنا اصفهاني.»
اين نوشته مبين آن است كه استادان و هنرمندان و سازندگان بناهاي آن زمان در مقابل قدرت جان آفرين سر تسليم فرود آورده و هرگز نخوت و تكبر به وجودشان راه نيافته است.
«مسجد جامع اصفهان» معروف ترين وقديمي ترين مسجد اصفهان محسوب مي شود. اين مسجد در گوشه شمال غربي ميدان قديم با ميدان عتيق كنوني احداث شده است. بنا بر اسناد و مدارك موجود، مسجد اوليه در كنار روستاي قديمي ياوان و احتمالاً روي يك بناي مربوط به قبل از اسلام ساخته شده است.
از ديگر مشخصه هاي مسجد جامع، تأثير پذيرفتن از شرايط زماني و اجتماعي دوران احداث خود است. چرا كه شهراصفهان در سال 24 هجري، دين مبين اسلام را مي پذيرد و اولين مسجد را در محل فعلي با ابعادي محدودتر در سال 156 هجري بنا مي كند. در قرن سوم هجري به علت گسترش شهر و ازدياد جمعيت، مسجد وسيع تري روي مسجد اوليه پايه ريزي مي شود. عمده ترين سبك معماري به كار رفته در مسجد مربوط به دوره سلجوقي و به شيوه رازي است. دراين شيوه كاربرد آجر و ايجاد نماهاي آجري با طرح هاي گره در حد اعلاء مهارت و زيبائي در نماي داخلي و خارجي گنبدهاي خاكي و نظام الملك ظاهر شده است. گچ بري محراب اولجايتو، تزئينات كاشيكاري و خطوط بنائي و مقرنس سازي هاي مختلف ايوان ها همراه با كتيبه هاي خط كوفي و ثلث، كوشش و علاقه هنرمندان اصفهاني در بناي اين مسجد را نشان مي دهد.
مسجد جامع اصفهان را مي توان به حق دايره المعارف معماري و از يادگاري هاي با ارزش تاريخي، فرهنگي و هنري شهر اصفهان محسوب كرد و به خاطر همين ارزش هاي نهفته اش، حفاظت و مراقبت از آن، از جمله وظائف ديني، ملي و فرهنگي همگان تلقي مي شود.
«مسجد حكيم اصفهان» يكي از مساجد بسيار نفيس چهار ايوانه است كه در فاصله سال هاي 1051 تا 1073 هـ ق مقارن با سلطنت شاه صفي و شاه عباس دوم به همت طبيب حكيم محمد داوود خان ملقب به تقرب خان روي ويرانه هاي مسجد جامع جور جير از بناهاي قرن چهارم هجري ساخته شده است. بر اساس كتيبه هاي موجود، معمار اين بنا محمدعلي بن استاد علي بيك اصفهاني است. آنچه مسجد حكيم را در ميان مساجد بسيار نفيس دوران صفويه قرار مي دهد، ارزش هاي خاص معماري و كتيبه هاي متعدد آن محسوب مي شود كه به دست استاد محمد رضا امامي، خوشنويس نامدار عصر صفويه تحرير شده است. از ديگر قسمت هاي ديني اين بنا مي توان به محراب بسيار زيبايي با مقرنس ها و كتيبه هاي مزين به خط ثلث بر زمينه لاجوردي اشاره كرد.
يكي ديگر از مساجد اصفهان، «مسجد سيد» نام دارد. مسجد سيد بزرگترين و مشهورترين مسجد اصفهان از قرن سيزدهم هجري است كه به دستور حجت الاسلام حاج سيد باقر شفتي از علماي بزرگ اماميه كه در دوره سلطنت محمد شاه قاجار مي زيسته بنا شده است. در تزئينات اين مسجد، كاشيكاري با طرح گلدان و منظره هائي نمايش داده شده است كه دراين ميان رنگ قرمز روشن نقش عمده اي دارد و اين همان رنگي است كه در مساجد ديگر دوره قاجار مانند مسجد رحيم خان و مسجد ركن الملك نيز مشاهده مي شود.
آرامگاه سيد حجه الاسلام كه بسيار مجلل وبا شكوه بنا شده است، در گوشه شمال شرقي صحن مسجد قرار دارد. در اين مسجد تاريخ هاي متعددي از سال 1255 تا 1311 هجري ديده مي شود كه كتيبه هاي آن به خط محمد باقر شريف شيرازي است. تزئينات داخل گنبد آرامگاه، از نوع تزئينات گچبري، آئينه كاري و طلاكاري است كه به همراه ضريح نقره و طلاكوب آن با خطوط بسيار زيبا از قسمت هاي تماشائي اين مسجد به حساب مي آيد.